بررسی تبعات حذف دلار در مبادلات تجاری

به گزارش بانکداران ۲۴ (Banker)،تجربه تاریخی کشورهایی که در سال‌های قبل توانسته‌اند ارز مبنای مراودات تجاری خود را از دلار به ارز داخلی‌شان تغییر دهند بیانگر واقعیت عملی ساختن چنین سیاستی است‌. پیش از این کشورهایی چون روسیه و چین به دنبال راه‌هایی برای کم کردن نقش دلار در مراودات تجاری‌شان بوده‌اند‌.چین به عنوان قدرتمندترین کشور آسیایی اخیرا راه‌هایی را برای جایگزینی دلار در مراودات تجاری‌اش در پیش گرفته است؛ با این حساب، تصمیم چین برای تسویه معاملات نفتی‌اش با ایران می‌تواند گام بلندی در راستای تضعیف برتری دلار بر بازار جهانی باشد‌. در واقع چین به عنوان بزرگ‌ترین کشور واردکننده نفت از ایران، تسویه معاملاتش با ارز داخلی یوان را در پیش گرفته و به نوعی ارز داخلی‌اش را جایگزین دلار کرده است‌.در هفته‌های گذشته که ندای خروج آمریکا از برجام به گوش می‌رسید، دولتمردان پیش‌قدم شدند و رویای 23 ساله ایران برای جایگزینی ارز دیگری به جای دلار را به واقعیت تبدیل کردند‌. بر این اساس و به فاصله کوتاهی از اجرای سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز از سوی بانک مرکزی، دولتمردان پشت تریبون قرار گرفتند و با صراحت اعلام کردند که از این پس همه مراودات تجاری‌شان را با یورو انجام می‌دهند و ارز دلار دیگر جایگاهی در مراودات تجاری ایران با دیگر کشورها ندارد‌.هرچند اتخاذ چنین تصمیمی به سالیان دور برمی‌گردد و کسی تا پیش از این فکرش را هم نمی‌کرد که کشوری بتواند سیاست دلارزدایی را از اقتصاد کشورش در پیش بگیرد و بخواهد ارز جایگزینی به جای دلار آمریکا بیاید، اما به نظر می‌رسد کشورهای زیادی در شرایط کنونی در حال تضعیف هژمونی دلار بر بازارهای جهانی هستند و سعی دارند نقش ارزهای داخلی خودشان را در اقتصاد‌های جهانی پررنگ‌تر کنند‌.اما هرچند خروج آمریکا از برجام صدای بیشتر شرکای تجاری ایران را درآورده است؛ چین رقیب قدرتمندی برای اقتصاد آمریکاست که به نظر می‌رسد چندان از این اقدام آمریکا ناراضی نیست‌.به نوشته جهان صنعت،چین اخیرا تاکید کرده که قصد ندارد واردات نفت از ایران را متوقف کند یا کاهش دهد‌ بنابراین به نظر می‌رسد ایران از دریافت یوان به جای دلار در معاملات نفتی خود با چین استقبال می‌کند و می‌تواند از این طریق شرایط دریافت درآمدهای ارزی‌اش را تسهیل کند‌.اما شاید در نگاه اول چنین اقدامی از سوی ایران مورد تقدیر قرار گیرد و فکر کنیم چنین تصمیمی می‌تواند به نجات اقتصاد ایران از شرایط تحریمی کمک کند‌. اما این واقعیت را باید بپذیریم که چنین جایگزینی چندان هم به کام اقتصاد ایران نخواهد بود و این سیاست هم خود بازخوردهای متفاوتی خواهد داشت‌.به یاد داریم که در سال‌های گذشته و در شرایطی که ایران تحت تحریم‌های شدید از سوی آمریکا قرار داشت، درآمدهای ارزی ایران به میزان زیادی کاهش یافت و ذخایر ارزی کشور به شدت تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار داشت‌. در سال 2009 میلادی که محمود احمدی‌نژاد اعلام کرد به دلیل تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا، یورو را در حساب ذخیره ارزی کشور جایگزین دلار آمریکا کنند تا جبران ارزهای دلاری که به اقتصاد ایران نمی‌رسد باشد، همین سیاست خود دلیلی شد بر کاهش ذخایر دلاری بانک مرکزی‌. در چند وقت اخیر هم که قیمت دلار بالا گرفت، عرضه‌های گسترده در بازار داخلی میان ذخایر ارزی کشور را تحت‌الشعاع قرار داد هرچند هر بار مقامات اعلام می‌کردند که ذخایر ارزی کافی در اختیار دارند؛ اما با این حال تصمیم آمریکا برای برجام نگرانی از کاهش ذخایر دلاری را در کشور بالا برده است‌.شاید در شرایط فعلی که تحریم‌های آمریکا از سر گرفته می‌شوند، بسیاری از بانک‌های خارجی به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا از مبادلات دلاری با ایران امتناع کنند و انتقال درآمدهای دلاری صادرات نفت برای ایران دشوار شود و معامله با یورو ساده‌تر باشد؛ اما این همه داستان نیست‌.این را می‌دانیم که همه توافقنامه‌ها، قراردادهای بین‌المللی و تجاری و حتی قراردادهای بیمه‌ای با نرخ دلار محاسبه می‌شوند، بنابراین وقتی یورو جایگزین دلار در مراودات تجاری ایران می‌شود، مشکلات زیادی را برای واردکننده و صادرکننده در داخل ایجاد می‌کند و هزینه‌ها را برای آنها دوچندان می‌کند‌. بر این اساس، صادرکننده مجبور می‌شود با این جایگزینی، برای تبدیل دلاری که در بازارهای تجاری دریافت کرده، با پرداخت هزینه مبادله، دلار را به یورو تبدیل کند‌ از طرفی واردکننده‌ای هم که به دلار نیاز دارد، باید با هزینه‌ای اضافی دلار را به یورو تبدیل کند‌.رییس کنفدراسیون صادرات نیز در این خصوص با بیان اینکه واحد خرید برخی از کالاها فقط دلار است، می‌گوید که خرید و فروش آنها به این شرط انجام می‌شود که خریدار هزینه تبدیل ارز (از سایر ارزها به دلار) را پرداخت کند و حذف دلار از ثبت سفارش قیمت آن کالاها را افزایش می‌دهد‌. لاهوتی این را هم اضافه کرد که با حذف دلار از سیستم ثبت سفارش، تقاضا در بخش یورو افزایش می‌یابد؛ با این حساب، با اجرای این طرح، تقاضای ارز کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه تقاضا از دلار به سمت یورو خواهد رفت و تاثیر خود را در ارزهای دیگر نشان خواهد داد‌.بنابراین در بهترین حالت حتی اگر تجار کشور چنین شرایطی را برای حفظ منافع‌شان بپذیرند و با آن کنار بیایند، اما نهادهای بین‌المللی هم باید متقابلا این رویه را بپذیرند و با ایران کنار بیایند که پذیرش چنین امری از سوی آنها مستلزم حفظ منافع‌شان در تجارت با ایران است‌.اما اگر همه شرایط هم در این فاصله به نفع ایران باشد و منافع این طرح مقدم بر زیان‌های آن باشد، باید بپذیریم که ارز یورو خود از دلار تاثیر می‌پذیرد و درحقیقت بقای این ارز در بقای ارز دلار است‌. از طرفی عدم حضور انگلیس در اتحادیه اروپا خود یکی از عواملی است که ریسک مقدم دانستن یورو به عنوان ارز مبنا را افزایش می‌دهد‌.از طرفی اگر بازار ارز ایران در چند ماه اخیر را از نظر بگذرانیم می‌بینیم که همین ارز یورو هم در این چند ماه دستخوش تلاطمات ارزی بوده است و همگام با افزایش دلار در بازار، یورو هم به همان میزان افزایش یافته است‌. بنابراین این جایگزینی تنها موجب وابستگی به یک ارز جدید می‌شود، آن هم ارزی با قیمتی بالاتر از دلار‌.این را هم باید اضافه کنیم که در صورت ادامه سیاست خام‌فروشی، دستیابی به توفیق‌های شایسته امکان‌پذیر نخواهد بود‌. به عبارتی دولت باید برای افزایش صادرات غیرنفتی و جلوگیری از ورود کالاهای مصرفی که امکان تولید آن در داخل وجود دارد برنامه‌ریزی‌های اساسی ترتیب دهد و بنیه اقتصادی کشور را تقویت کند تا مجبور نشود هزینه‌های تعویض ارزها با یکدیگر را هم بپردازد‌.با این اوصاف هرچند اتخاذ چنین تصمیمی تنها راه ممکن برای ایران بوده و چاره‌ای جز جایگزینی یورو به جای دلار پیش روی دولت قرار نداشته است اما شاید بتوان گفت به جای آنکه ایران به دنبال این باشد که با جایگزین کردن یورو در مراودات تجاری‌اش با جهان، وابستگی‌اش از یک ارز پرقدرت را به یک ارز دیگر که ریسک استفاده از آن در بازارهای جهانی هم بالاست تغییر دهد، از اروپا پلی بسازد برای مراودات جدید با آمریکا‌. واضح است چنین تصمیمی به نفع آینده اقتصادی هم ایران و هم کشورهای دیگر خواهد شد و نقش ایران به عنوان یکی از کشورهای اصلی صادرکننده نفت را در جهان حفظ خواهد کرد‌.در همین حال عباس آرگون عضو هیات نمایندگان اتاق ایران به «جهان صنعت» می‌گوید: تغییر ارز مبنای گزارشگری در ایران از دلار به یورو شدنی است اما این را هم نباید فراموش کرد که چنین اقدامی محدودیت‌هایی را برای مراودات تجاری ایران با سایر کشورها در سطح جهان ایجاد می‌کند‌.وی افزود: یورو را می‌توان ارزی تعریف کرد که دامنه نفوذش در بازارهای جهانی کم و آسیب‌پذیری‌اش بیشتر است‌. بنابراین هرچند می‌توان گفت به یاد داریم که در سال‌های گذشته به دلیل اینکه دسترسی کشور به دلار محدود و برای نقل و انتقالات دلاری دچار چالش بوده‌ایم، سعی کردیم بیشتر مراودات تجاری‌مان را با سایر ارزها انجام دهیم‌. هرچند دلار یکی از ارزهای تاثیرگذار در دنیاست و عمده مراودات تجاری در دنیا با ارز دلار انجام می‌گیرد اما دولت چاره‌ای جز تغییر ارز مبنای گزارشگری‌اش را از دلار به یورو نداشت‌.آرگون بیان کرد: باید به این نکته هم اشاره کرد که با وجود اینکه چنین تصمیمی می‌تواند هزینه صادرات و واردات را در کشور افزایش دهد اما به دلیل محدودیت‌هایی که آمریکا برای ایران ایجاد کرده است این تصمیم تنها راهی بود که دولت می‌توانست در پیش بگیرد‌. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در پایان خاطرنشان کرد:دولت باید در کنار این جایگزینی، مراوده‌اش با سایر کشورهای جهان را با استفاده از پیمان‌های دوجانبه پولی در پیش بگیرد تا وابستگی به ارز دلار را تا جایی که می‌تواند کاهش دهد چراکه افزایش وابستگی به دلار به دلیل شدت گرفتن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تنگناهای بیشتری را پیش پای ایران قرار می‌دهد‌.